Anadolu’nun en eski yerleşim merkezlerinden biri olan Hatay’ın tarihinin M.Ö. 100,000’lere kadar yani Kaba Taş Çağına kadar uzandığı bilinmektedir. Yerleşmenin bu kadar eskiye dayanmasının en değerli nedeni ise Anadolu’yu Suriye-Filistin’e bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmasıdır. Ayrıyeten, Mezopotamya’dan Akdeniz’e çıkmak için kullanabilecek en uygun limanlar tekrar Hatay yöresindedir. Bu nedenle tarihte bir uygarlığı topraklarında barındırmış, bir çok dine konut sahipliği yapmıştır. Hatay Anadolu’nun “farklılıklar kentidir”. Hatay’ın en büyük yerleşmesi Antakya’dır, Antakya çok eski periyotlarda yerleşme yeri olarak seçilmiş kıymetli bir merkezdir.
Hatay’daki büyük 1872 depremi
Hatay’da ilin tamamını tesiri altına alan 1872 zelzelesi kaynaklarda “Amik Ovası” zelzelesi olarak anılıyor. Bilhassa tarihi yapıların büyük ziyan gördüğü bu sarsıntı sonrası da, bugün yıkılan yapıların o devir onarıldığı görülüyor. Osmanlı kaynaklarında “felaket” olarak isimlendirilen Antakya ( Amik Ovası) sarsıntısı sonrası bir çok yapının harabeye döndüğü ve can kayıplarının da çok olduğu kaynaklarda yer alıyor. Bilhassa Samandağ’da 1872 zelzelesinin çok büyük hasara neden olduğu, yaklaşık 1800 kişinin hayatını yitirdiği tarihi kaynaklarda yer alıyor. Sarsıntıdan o devir Osmanlı kenti olan Şam’ın da etkilendiği fakat asıl tesirin Antakya’da hissedildiği yer alıyor.
Hatay kronolojisi
M.Ö. 333 yılında Büyük İskender ile Pers İmparatoru Makedon hakimiyetine girmiştir.
Büyük İskender’in vefatından sonra kumandanlarından Seleucus I. Nikator tarafından M.Ö. 300’lü yıllarda Antakya kenti kurulmuştur.
M.Ö. 64 yılında Antakya Roma İmparatorluğuna katılmış, M.S. I. yüzyılın birinci yarısında ortaya çıkan Hristiyanlık, Kudüs dışında birinci kez Antakya’da yayılmıştır. Hz. İsa’ya inananlara birinci kez Antakya’da “Hıristiyan” ismi verilmiştir.
Antakya M.S. I. yüzyılda Roma ve İskenderiye’den sonra dünyanın üçüncü büyük kenti olmuştur.
Antakya 638 yılında Ebu Ubeyde Bin Cerrah tarafından fethedilmiştir. Hz. Muhammed’in sahabelerinden biri olan ve Hz. Ömer’in halifeliğinde ordu komutanlığı yapan Ebu Ubeyde Bin Cerrah periyodundan sonra Haçlı orduları ile Müslüman ordularının uğraşına ve sık sık el değiştirmesine sahne olmuştur.
Antakya ve etrafı sonuçta 1516 yılında Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sırasında Osmanlı hakimiyetine girmiştir.
I. Dünya Savaşı’nı Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri ortasında bitiren Mondros Antlaşmasından sonra Kasım 1918’de Fransızlar tarafından işgal edilmiştir.
2 Eylül 1938’de Hatay Devleti kurulmuş, 29 Haziran 1939’da Hatay Millet Meclisi son toplantısını yaparak kendini feshetmiş ve Türkiye Cumhuriyeti’ne katılma kararı almıştır. 23 Temmuz 1939’da da son Fransız askeri Antakya’yı terk ederek Hatay’ın (Antakya) kurtuluşu gerçekleşmiştir.
İşte tüm bu medeniyetler ve farklı dinler, kentin mozaiğini oluşturmuştur. En değerlisi de 3 dinin kardeşliği bu topraklardan tüm dünyaya örnek olmuştur.
Dünyanın Birinci Mağara Kilisesi
Doğal bir mağara olan St. Pierre Kilisesi Hıristiyanlığın birinci kilisesi olarak bilinir. Mağaranın tabanında tahrip olmuş bir halde M.S.4 ve 5. yüzyıllara ilişkin mozaik kalıntısı vardır. 1983 yılında Papa VI.Paul tarafından Hıristiyanlar için Hac yeri ilan edilmiştir. Her yıl 29 Haziran da Katolik Kilisesince burada bir ayin düzenlenmektedir.
Dünyanın birinci mağara kilisesi olan bu yapı sarsıntıdan ziyan görmedi.
Habib-i Neccar Camisi
Habib-i Neccar Mescidi, Antakya’nın 638 yılında Müslüman Arapların eline geçtiği devirde yapılmıştır. Türkiye hudutları içerisinde inşa edilen birinci cami olduğu kabul edilen bu cami ismini Hz. İsa’nın havarilerine birinci inanan ve bu uğurda canını veren bir Antakyalı bir marangozdan ( neccar) almıştır. Bu olay Kur’an-ı Kerim’de Yasin Suresi’nde geçmektedir. Cami, sarsıntı sonrası büyük ziyan gördü.
Ortodoks Kilisesi
Antakya’da Hürriyet Caddesi’nde bulunan Ortodoks Kilisesi 1860 yılında yapılmış lakin 1872 yılındaki “Amik Ovası” zelzelesinden büyük ziyan görerek yıkılmıştır. Üç Semavi dinin birleştiği bir yer olarak bilinen Antakya’daki bu kilisenin imaline 19. Yüzyılın sonlarında yine başlanmış ve 1900’de ibadete açılmıştır. Günümüzde de ibadete açık olan kilise sarsıntıda büyük ziyan görmüştür.
Hatay Arkeoloji Müzesi
Dünyanın en büyük mozaik sergileme müzesi olan Hatay Arkeoloji Müzesi’nde antik periyoda ilişkin bir çok eser sergilenmektedir. Antakya’da, Asi Irmağı kıyısında yer alan müze, sarsıntıdan küçük hasarlarla çıkmıştır.
İskenderun Katolik Latin Kilisesi
1600’lü yılların başında Kapuçin Rahipleri tarafından kurulan kilise İskenderun’da yer almaktadır. 1872 yılındaki Amik Ovası zelzelesinden etkilenen ve hasar gören kilise, 1888 yılında büyük bir onarım geçirerek 14 sütun üzerine oturtuldu. Kilise, zelzeleden büyük ziyan gördü.
Affan Kahvesi
1911 yılında Fuat Kıyılı tarafından yaptırılan ve 1913 yılında üretimi bitirilen iki katlı taş binadır. Alt katı ünlü Affan Kahvesi’dir. Affan sözünün manasını Arapça bir sözcük olup ‘’yiğit’’ manasındadır. Eski devirlerde güvenlik ünitelerinin zayıf olduğu vakitlerde mahalleyi koruyan yiğit ve sevilen kabadayıların bu mahallede yaşamasından ötürü Affan ismi bu mahalleye verilmiştir. Üretiminde Fransız mimarlar ve Halep’ten gelen taş ustaların emeği olan kahve olduğu üzere taş yapıt olarak tasarlanmış ve ortada 2 ana sütunla ayakta tutulmuştur. Bu tarihi yerde bir çok klip, dizi çekilmiştir. Affan Kahvesi sarsıntıda büyük ziyan görmüştür.
Hatay Meclis Binası
Hatay Atatürk ve Cumhuriyet tarihi açısından da çok kıymetlidir. Hatay ismini Hattena Krallığından almaktadır. Yöreye Hatay ismini ise 1936’da Atatürk vermiştir. Hatay ili Mondros Ateşkes Muahedesi sonrası Fransızlar tarafından işgal edildi. Fransızlarla yapılan Ankara Muahedesi ile Hatay toprakları geri alınamazken Mustafa Kemal Atatürk Hatay için çok büyük bir gayret vermiştir. Atatürk, hastalığının ilerlediği günlerde Hatay’a giderek tüm dünyaya şu bildirisi verdi “Barış yoluyla Türk yurdu olan Hatay’ı Türk topraklarına katalım. Şayet bizi aldatma yoluna saparsanız bu durum hiç şad olmayacağınız sonuçlar doğuracaktır.” Hatay evvel Fransız mandasındaki Suriye’den ayrıldı ve Hatay bağımsız bir devlet oldu. İşte 1927 yılında inşa edilen üstteki meclis de o günlerden kalma. Daha sonra Hatay meclisi aldığı kararla Türkiye’ye bağlandı. Hatay meclisi sarsıntıdan büyük ziyan gördü.
Kaynak: Hatay Valiliği Kültür ve Uygarlık Çalışmaları