Türk Loydu Vakfı’nın Cumhuriyetin kuruluşunun 100’üncü yılı nedeniyle itibar yayını olarak çıkardığı Anadolu Mavisi isimli kitapta Atatürk’ün anıları, gemilerden fotoğraflar, seyahatlerinden öyküler anlatıldı. Yaklaşık iki yıllık çalışmanın akabinde gazeteci Gökhan Karakaş ve deniz tarihçisi Ali Bozoğlu tarafından hazırlanan kitapta 36 gemiden 29’u ayrıntılı biçimde kaleme alındı. Ayrıyeten kitapta Atatürk’ün denizcilik alanındaki muvaffakiyetleri, gemilerin gurur defterine yazdığı notlar, fotoğrafları ve anılara da yer verildi.
Kitapta kıssası bulunan deniz araçlarından yalnızca Kartal, Savarona, Sarı Zeybek ve Acar vapuru günümüze kadar geldi.
Kitabın ortaya çıkış öyküsünü Rahmi M. Koç Müzesindeki Savarona filikasının önünde anlatan Gazeteci Gökhan Karakaş, Büyük Atatürkün bir mefkuresi vardı; denizciliği Türkün büyük ulusal davası yapmak. Atatürk’ün bindiği gemilerin hiç envanter çalışmasının yapılmadığını gördük” dedi.
Bu durumu 2016 yılında Atatürk’ün, “Geldikleri üzere giderler” dediği meydan okumanın yaşandığı Kartal İstimbotu bulunduğunda fark ettiklerini kaydeden Karakaş, “Amiral Cem Gürdeniz’in açtığı bir rotayla bu açığı kapatmak için gayret sarf ettik. Kent çizgileri ve İstanbul deniz kültürü üzerine güçlü bir arşivi olan Ali Bozoğlu’nun verdiği bilgilerle birinci başta 14 gemiye ulaştık” diye konuştu.
Kartal
Karakaş şöyle devam etti:
“Ardından gemilerin sayısı 36’ya çıktı biz kitabı yayınladıktan sonra 1 gemi daha olduğunu öğrendik. Kitabı yazmaya başladığımızda sayının bu kadar artacağını düşünmedik zira bu alanda çok fazla bilgi, doküman ve doküman yoktu. Kartal İstimbotu ile başlayan bu seyahatinin bize verdiği gurur çok büyük”
ATATÜRK İSTANBUL’A 8 YIL SONRA DENİZ YOLUYLA DÖNDÜ
“Eksiklerimiz vardır, bunların giderilmesi için bilgi ve paylaşıma çok muhtaçlığımız var. Atatürk manevi kızı Afet İnan İzmir vapurunda dans etmiştir.
Dünyanın ilk halkla ilişkiler vapurunu Atatürk görevlendirmiştir ismi da Karadeniz’dir. 12 ülkede 12 liman dolaşıp St. Petersburga kadar gitmiştir. Böylelikle Türk kültürünü tanıtmıştır. Lokumları, Kayseri halısını, tiftik keçisini götürmüş.
En çok hoşuma giden 1919 yılında ayrıldığı İstanbul’a 8 yıl ortadan sonra Ertuğrul Yatıyla gelerek deniz yolunu tercih etmesidir. Atatürkün denizciliğini, mavi ideale bakışını hatta mavi vatan anlayışını derleyebildiysek ne keyifli bize.”
ATATÜRK: “KEŞKE DAHA UZUN VAKİT GEÇİREBİLSEYDİM”
Kitapta 36 geminin isimleri 29’unun da tariflerinin yer aldığını anlatan Karakaş, Hangi tersanede yapıldıkları, sonlarının ne olduğuna ait bilgiler yer alıyor. En özel gemi Atatürk’ün, “Keşke daha evvel gelseydi, daha uzun vakit geçirebilseydim” dediği Savarona’dır.
Ulu başkan bu gemide yalnızca 55 gün geçirdi. O 55 gecelik hatırlarını da derlemeye çalıştık. Atatürk’ün bindiği ve bizim bulduğumuz 36 gemiden yalnızca 4’ü günümüze ulaştı. En değerlisi Savarona, burada Hatay problemini düşünmüş, İstanbul Valisi ile görüşmeler yapmış. Bakanlar Kurulu toplantısını gerçekleştirmiş. Son katıldığı Bakanlar Kurulu toplantısı da Savarona’dadır. Başka gemiler ne yazık ki Mustafa Kemal’in hatırlarıyla yok olmuş.
SALINCAK FOTOĞRAFI KÖŞKTE DEĞİL, EGE VAPURUNDA
Atatürkün manevi kızı Dava Adatepe ile salıncakta sallandığı bir fotoğrafı vardır. Onu Florya Köşkü sanılabilir lakin o fotoğraf da Ege vapurunda çekilmiştir. O fotoğrafta çok memnundur. Kitap, Türk Loydu Vakfının Cumhuriyetin kuruluşunun 100üncü yılı nedeniyle itibar yayını olarak çıktı. Devamında bir belgesel çekmek ve Youtube üzerinden program yapmak üzere bir maksadımız var. Kitabın farklı bir versiyonuyla daha çok bireye ulaşması için çalışmalarımız sürecek tabirlerini kullandı.
Gazeteci Gökhan Karakuş ve Deniz tarihçisi Ali Bozoğlu
ATATÜRK GEMİLERİN İNŞA SÜREÇLERİNİ DE TAKİP ETTİ
Deniz tarihçisi Ali Bozoğlu ise Atatürk’ün Türkiye’nin gelmiş geçmiş en büyük denizcisidir, denize çok ehemmiyet vermiştir. Maalesef ondan sonra gelenler anlayamadığı için Türkiye bugün istenilen düzeyde değildir. Kitapta Atatürk’ün deniz davasını de anlatmayı amaçladık. Mustafa Kemal, gemilerin inşa edilme süreçlerinde de yer almıştır. Okuyucu kitapta Atatürk’ün gemilerde yaşadığı öyküleri, kimlerle bir ortaya geldiğini, neler konuştuklarını, anılarını da bulacak. Mesela kitapta detaylı anlattığımız Bandırma Vapuru, İstiklal Savaşı’nın başlangıcını yaptığı vapurdur. Atatürk, gemilere bindiği vakit erdem defterlerine teşekkürlerini yazıyor, bu evraklar de kitapta yer alıyor dedi.
DENİZCİLİK KÜLTÜRÜNE, TARİHİNE BÜYÜK BİR KATKIDIR
Kitabın hazırlanmasında moderatörlük yapan Amiral Cem Gürdeniz, “Anadolu Mavisi ismi altında ölümsüzleşen eser Türk denizcilik kültürüne, tarihine büyük bir katkıdır. Bugüne kadar Atatürk ve gemileriyle ilgili birçok kitap yazıldı fakat hepsini bir ortaya getirip 36 gemiden 29’unu ayrıntılı inceleyen bir kitap yoktu. O yüzden Gökhan Karakaş ve Ali Bozoğlu’nu tebrik ediyorum. Atatürk’ün 57 yıllık kısacık ömrüne bilhassa kuruluş devrinde tanıştığı gemilere, Türkiye’nin denizcilik manasında gelişmesine ne kadar kıymet verdiğinin göstergesidir” diye konuştu.
ANADOLU MAVİSİNDEN NOTLAR
1-Şehr-i İstanbul’a denizden merhaba
Atatürk, işgal altında geçen günlerin akabinde 6 Ekim 1923 günü zincirlerinden kurtulan İstanbul’a, 1 Temmuz 1927 günü deniz yoluyla geldi. 16 Mayıs 1919 günü ayrıldığı İstanbul’a 8 yıl 1 ay 19 gün sonra dönen Atatürk, İzmit’e kadar trenle gelirken İstanbulluları Ertuğrul yatıyla selamlamayı istemişti.
2- Dünyanın ilk halkla ilişkiler vapuru
Mustafa Kemal Atatürk, dünyanın ilk halkla ilişkiler vapuru olarak tarihe geçen S/S Karadeniz ile emperyalist ülkelere deniz yoluyla ileti vermişti. Türkiye Cumhuriyetinin çağdaş yüzünü gösterirken klasik motiflerini sergileyen S/S Karadeniz, 14 Haziran 1926 günü çıktığı seyahatte yaklaşık 10 bin deniz mili yaparak 12 Avrupa ülkesinde 16 limanı ziyaret etti. Gemide bulunan Özbekler Tekkesinin piri ve Kurtuluş Savaşının isimsiz kahramanlarından Pir Cet Efendi, Eyfel Kulesinde ezan okudu.
3- Modern Türk kadınıyla vapurda dans
Türk bayanının toplumsal hayatın her etabında faal olduğunu göstermek isteyen Mustafa Kemal Atatürk, manevi kızı ve tarihçi Afet İnan ile 26 Ağustos 1934 günü İzmir vapurunda dans etti.
4- Türk sivil denizciliğinin sembolü çift çipalı yastıklar
Türk edebiyatında kıymetli yeri olan Titanik’in kardeşi Gülcemal vapuruyla yurt seyahatine çıkan Atatürk, Türk denizciliğinin en bedelli fotoğraflarından birine bahis olmuştu. Sivil bahriyenin sembolü olan çift çıpalı yastıklarla poz veren Atatürkün bu fotoğrafını Gülcemal’in ikinci kaptanı Şefik Kaptan’ın (Gogen) çektiği biliniyor. Kimi kaynaklar bu fotoğrafın Karadeniz vapurunda çekildiğini öne sürmektedir.
5- Salıncak fotoğrafı Ege vapurunda
Cumhuriyetin birinci yıllarını çağdaş Türkiye’yi inşa ederek geçiren Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Anadolu’yu gezerken vapurları tercih etmişti. Mustafa Kemal Atatürk’ün çok bilinen salıncak fotoğrafı bu seyahatlerden birinde Ege vapurunda çekilmiştir. 17 Şubat 1935 günü Antalya’ya gerçek Ege vapuruyla giden Atatürk’ün manevi kızı İdeal Adatepeyi salıncakta sallarken çekilen bu fotoğrafı günümüzde sembol özelliğini korumaktadır.
6- 70 yıl sonra isimlendirilen Sarı Zeybek
Ankara Çubuk Barajı’nda talih yapıtı bulunan isimsiz deniz motorunun Atatürk’ten kaldığı yıllar sonra öğrenilmiştir. 2007 yılında Deniz Kuvvetleri Komutanlığı İstanbul Tersane Komutanlığında yenilenmesi sırasında askerler tekneye Sarı Zeybek ismini verdi.
7- Strumayı batıran denizaltı Çankaya’yı da batırdı
Atatürk’ü güvertesinde konuk eden Çankaya vapuru, 1923 yılında Atatürk’ün kayınpederi İzmirli Uşakizade Muammer Bey tarafından satın alınmıştı. Atatürk’ün eşi (29 Ocak 1923 – 5 Ağustos 1925) Latife Uşşakî, Uşakizade Muammer Beyin 6 çocuğunun en büyüğüydü. 9 Nisan 1934 günü İzmir’e giden Atatürk, Foça iskelesinden Çankaya vapuruna binmişti. O tarihte Çankaya, Liman ve Körfez İşleri İnhisarı T.A.Ş.ne aitti. Çankaya, 2. Dünya Savaşından kaçan Yuhudi sığınmacıları taşıyan Struma vapurunu batıran Sovyet denizaltısı SC 213 ile birebir gece Karadeniz’de batırıldı.
8- Acar mı İstanbul mu?
Mustafa Kemal Atatürk’ü bir çocuk heyecanıyla beklediği Savarona yatına 1 Haziran 1938 günü götüren Acar botuydu. Büyük Başkan Atatürk’ü, Savaronadan Dolmabahçe’ye çıkartan deniz aracı İstanbul oldu. Tarihi hiçbir kaydına ulaşılamayan İstanbul, Atatürk’ün hayattayken bindiği son deniz aracı oldu.
9- Zafer destroyerinde subayların sırtına basmayı reddetti
Atatürk, Alanya’ya gitmek için 17 Şubat 1935 günü Zafer destroyerine geçecekti. Ege gemisinin iskele tavası Zaferin güvertesine uygun olmadığı için subayların sırtına basması istenen Atatürk bunu kızgın bir sözle reddederek deniz düşme tehlikesine karşın vapurdan savaş gemisine atlayarak geçti. Bu olaya tanıklık edenler bunun için Görülecek bir şeydi tanımlamasını yaptı. Atatürk’ün sırtına basmadığı subaylardan Üsteğmen Necdet Uran, Oramiral rütbesine ulaşarak 5. Deniz Kuvvetleri Kumandanı oldu. Yüzbaşı Muhlis Gülerman ise Tümamiral rütbesine erişti.
10- İngiltere Hükümdarı gayriresmî olarak denizden geldi
Türkiye Cumhuriyetini ziyaret eden birinci İngiltere Hükümdarı VIII. Edward, İstanbula 4 Eylül 1936 günü deniz yoluyla gelmişti. 5 ay evvel tahta çıkan İngiltere Hükümdarı VIII. Edward, Nahlin yatıyla Akdeniz’de çıktığı tatil seyahatine gayriresmî olarak Türkiye’yi de dahil etmişti. Kral VIII. Edward bu seyahatinde, 21 yıl evvel İngiltere ile Türkiye’nin amansız savaşa tutuştuğu cepheleri ve İngiliz askerlerin mezarlarını ziyaret etti. Dolmabahçe’ye giden İngiliz hükümdarını Atatürk elini uzatarak karşıladı. Moda Koyu’ndaki yelken yarışlarını Atatürk ve Kral VIII. Edward, Ertuğrul yatından birlikte izledi.
11- Heyecanla bekledi 56 gün kalabildi
Atatürk’e deniz havasının uygun geleceğini düşünen tabiplerinin tavsiyesi üzerine satın alınan Savarona’nın birinci sahibi ABD’li Bayan Emily Cadwalader’di. 1 Haziran 1938 günü İstanbul’a gelen Savarona’ya tıpkı gün binen Atatürk, ne yazık ki yatta yalnızca 56 gün kalabildi. Atatürk, bir evvelki Cumhurbaşkanlığı yatı Ertuğrul’da, 12 yılda 38 gün kalmıştı. Savarona’da, Atatürk’ün dudaklarından dökülen Ne olurdu bu gemi birkaç yıl evvel elimize geçmiş olsaydı kelamlarına şahit olan yaveri Cevad Abbas Gürerdi. Cevad Abbas, 13 Kasım 1918 günü işgal donanmasına meydan okuyan Geldikleri üzere masraflar kelamlarının de şahidiydi.
12- HMS Malaya Atatürk’ü uğurlamaya geldi
Atatürk, 21 Eylül 1925 günü Yavuz zırhlısına bindikten çabucak sonra zırhlının bakıma alınmasını emretmişti. Enteresandır ki, Atatürk’ün aziz naaşını taşıyan da tekrar Yavuz zırhlısı oldu. 19 Kasım 1938 günü öğlen saatlerinde Sarayburnundan Zafer muhribiyle Haydarpaşa önündeki Yavuza toplam 24 gemi eşlik etti. Yavuzun iskele tarafında (sol) Martı hücumbotu, sancak tarafında (sağ) Doğan hücumbotları yer aldı. Yavuzun tam ardında Atatürkü Karadenize çıkartan Hamidiye dümen suyunda ilerliyordu. Dış hatta atalarını sonsuzluğa uğurlayan Türk halkını taşıyan 4 büyük deniz motoru vardı. Yanında periyodun Kent Sınırları vapurlarından oluşan 5 vapurluk konvoy vardı. Hamidiyenin gerisinde Zafer ve Tınaztepe destroyerleri, Dumlupınar ve Gür denizaltıları ile doyamadığı Savarona sıralandı. Sağda, İngiltereden Malaya, Fransadan Emil Bertin, Almanyadan Emden, Sovyet Rusyadan Moskova, Romanyadan Regina Maria, Yunanistandan Hydra savaş gemileri konumlandı. HMS Malaya savaş gemisi 17 Kasım 1922 tarihinde VI. Mehmet Vahdettini Maltaya götüren zırhlıydı. HMS Malaya, 16 yıl 2 gün sonra savaşlarda yenemediği büyük öndere hürmetini ispatlamak için tıpkı sulara gelmişti.
DHA