ABD seçimi sonucu Türkiye için kıymetli sonuçlar yaratabilir. Yeni ABD Lideri’nin izleyeceği siyaset, Türkiye-ABD ilgileri açısından yeni bir periyodu de başlatabilir.
Önce yakın periyotta Türkiye-ABD münasebetlerinde neler yaşandı ona bakalım;
ABD İLE HANGİ MESELELER YAŞANDI?
Başkanlık bahtını koruyan Donald Trump’ın vazife devrinde, inişli çıkışlı bir grafik sergileyen Türkiye-ABD bağları Joe Biden’ın periyodunda bölgesel gelişmelerin tesirinde bir seyir izledi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la Biden ortasındaki birinci yüz yüze görüşme, ABD Başkanı koltuğa oturduktan beş ay sonra, 14 Haziran 2021’de Brüksel’deki NATO tepesinde gerçekleşti.
Biden ile Erdoğan, Kabil Havalimanının işletilmesi ve güvenliğinin Türkiye’ye bırakılması konusunda mutabakata vardı.
Ancak Amerika Birleşik Devletleri, tıpkı yılın Ağustos ayında askerlerini planlanandan evvel Afganistan’dan çekince Kabil’i kaos içinde bıraktı. Bu kaos, Türkiye’nin de bölgeye bakışı etkiledi ve yeni değerlendirmeler yapıldı. Tıpkı yılın Eylül ayında iki başkan Birleşmiş Milletler’in 76. Genel Kurulu toplantıları için New York’taydı. Erdoğan, gazetecilere Türk-Amerikan bağlarında sağlıklı bir sürecin işlemediğini Biden’la düzgün başlamadıklarını söyledi.
Türkiye-ABD münasebetleri Biden devrine aralıklı başlarken, bir yandan da Türkiye,, ABD’ye 40 adet F-16 savaş uçağının alımı ve 79 adet F-16’nın modernizasyonu için talepte bulundu.Bu talebe Biden’ın olumlu karşılık vermesi, havanın yumuşamasında rol oynadı.
İki başkan beş ay içinde ikinci yüz yüze görüşmesini gerçekleştirirken adres Roma’ydı.
F16 KRİZİ HALA TAZE
G20 doruğu marjında buluşan Erdoğan ile Biden, alakaları geliştirmek için ortak düzenek kurulmasında mutabık kaldı.
ABD’nin terör örgütü YGP’ye takviyesi ve Türkiye’nin F16 talebi buluşmanın kıymetli başlıklarından oldu.
İki ülke ilgilerinde uzun mühlet F16 mahzuru aşılamadı. Daha sonra bu bahiste olumlu gelişmeler yaşandı.
Ankara, Biden idaresine “Kongre üzerinde yükünü koymuyor” tenkitleri yöneltti, Washington idaresi “Kongre’de Türkiye’ye dönük olumsuz algının azalması için vakit kolladığı” iletilerini gönderdi.
İki başkan, Haziran 2022’ye gelindiğinde Madrid’deki NATO doruğunda bir defa daha buluştu.
Zirve, Rusya’nın Ukrayna taarruzlarının gölgesinde sürerken; ikili görüşme de Türkiye’nin itirazının aşılarak İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğinin önünü açan Madrid mutabakatından bir gün sonra gerçekleşti.
Bir sonraki görüşmenin adresiyse Bali’ydi.
Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya iştirakini mümkün kılacak protokolleri askıda tutan Ankara, F-16 talebiyle ilgili cevap bekliyordu.
Bu süreçte Erdoğan ile Biden’ın her buluşması, Türkiye’nin F-16 talebi ve İsveç’in NATO’ya üyeliği evraklarının geniş yer tuttuğu bir çerçevede geçti.
Türkiye, evvel Mart 2023’te Finlandiya ile ilgili protokolü onayladı.
Finlandiya, tıpkı yılın Temmuz ayında Vilnius’taki NATO doruğuna yeni üye olarak katıldı.
Ancak İsveç, Türkiye’nin itirazını sürdürmesi nedeniyle NATO’nun kapısında kaldı.
Zirve öncesi Türkiye’nin yaktığı yeşil ışık, iki önderin görüşmesine olumlu yansıdı.
Mekanizma, 2022 Nisanı’ndan 2024 Martı’na kadar yedi toplantı yaptı.
Toplantılarda varılan mutabakat çerçevesinde terörle uğraş istişareleri de tekrar başlatıldı, istişarelerin birincisi Ankara’da gerçekleştirildi.
İlişkilerin seyrini belirleyen süreçte İsveç, Türkiye’nin onayıyla NATO ittifakına katıldı..
Ankara’nın İsveç konusunda adım atmasına eş vakitli olarak Washington’ın F-16’lar konusunda harekete geçmesi bekleniyordu.
O bahiste da, Joe Biden’ın Kongre’ye mektubu,, ABD Dışişleri Bakanlığının Kongre’yi yaptığı resmi bildirim ve satışa ait kabul mektubunun imzalanmasıyla süreç tamamlandı.
Taslak tedarik takvimine nazaran Türkiye’nin yeni F-16’larından birincisini 2028 yılında teslim alması planlanıyor….
İki ülke, İsveç’in NATO üyeliği ve F-16 savaş uçaklarının satışının onaylanmasıyla münasebetlerde kıymetli bir eşiği atlarken, Ankara,, 2. dünya savaşından bu yana gerçekleşen en büyük esir takasına konut sahipliği yaptı.
MİT ABD’YE REHİNE KRİZİNDE DAYANAK OLDU
7 ülkeden 26 rehine, Ulusal İstihbarat Teşkilatı koordinesinde ülkelerine gönderildi.
ABD Başkanı Biden, operasyonu Beyaz Saray’dan canlı takip etti.
İki ülke ilgilerinin en büyük sınaması Ekim 2023’te başlayan Gazze savaşıydı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD’nin Gazze konusundaki halini da eleştirdi. Erdoğan Biden’la yaptığı telefon görüşmesinde de “İsrail’i durdurmak için tarihi sorumluluğunuzu yerine getirin” daveti yaptı.
İki ülke ortasındaki alakalar, seçimler öncesinde bu noktadaydı. Yeni Lider ile bu belgeler yine gündemede gelecek.
TRUMP SEÇİLİRSE TÜRKİYE NASIL ETKİLENİR?
Donald Trump’ın Başkanlık vazifesinde ülke içerisinde getirdiği kısıtlamalar ABD’de ve dünya genelinde büyük tenkitler aldı
ABD’nin Trump öncesinde de, Afganistan ve Irak’a demokrasi götürmedeki başarısızlığı, Washington’ın Mısır’da 2013 yılında gerçekleşen askeri darbeyi desteklemesi ve Trump devri sonunda 6 Ocak 2020 tarihinde yaşanan ABD Kongresi baskını, ülke içerisinde giderek artan popülist ve ayrıştırıcı telaffuzlarla birlikte liberal idare modelinin kendi içerisinde yaşadığı meşruiyet krizini ortaya koymaktaydı.
Özellikle Trump’ın kürtaj, eğitim ve hudut güvenliği konusundaki siyasetlerini eleştiren Demokrat Lider adayı Harris, eski Başkan’ın 6 Ocak 2021 Kongre baskınındaki rolüne de dikkat çekmiştir. Trump’ın başkanlığı devrinde dünyada neler yaşandı ve nasıl bir siyaset izlediğini ana baylıklarıyla bakmak gerekli:
-Donald Trump idaresi, ulusal çıkarları ön planda tutarak, çok taraflı mutabakatlar ve memleketler arası iş birliklerini sorgulamıştır.
– Transatlantik ittifak içerisinde farklılaşan çıkarlar ve hür ticari kısıtlamaya yönelik artan yaptırımlar milletlerarası yapıdaki tek ses olma özelliğini kaybetmesine yol açmıştır.
– Sistemik ayrımcılık kapsamında, Trump idaresinin göçmenlik ve iç siyaset uygulamaları, sistematik ayrımcılığa ve insan hakları ihlallerine yol açtığı istikametinde geniş çapta tenkitlere neden olmuştur.
– Amerika içerisinde “biz ve onlar” telaffuzları altında söz edilen kümeler ortasında siyahî ırk da yer almaktadır. Göçmenlik siyasetleri, bilhassa mülteci ve azınlık topluluklarına yönelik ayrımcılıkla ilişkilendirilmiştir. Bu devirde, Trump, medya ve basın organlarını sıkça gaye almış ve “sahte haber” olarak isimlendirdiği haberlerle gayret etmiştir.
Trump’ın Başkanlığı sırasında ortaya çıkan COVID-19 pandemisi ise dünya genelinde ve ABD’de büyük bir kriz yarattı. 2019 yılında tüm dünyayı tesiri altına alan COVID-19 salgını, demokratik devletlerin başarısızlığını ortaya koyarak, sonların daha besbelli hale gelmesine ve bencil davranışların daha ön plana çıkmasına yol açtı
– Donald Trump’ın Müslümanla yönelik artan aksiyonları, İslamofobinin yükselişi, ayrımcılık ve ırkçılığın yükselişinin bir sonucu olarak görüldü.
TRUMP BİRİNCİ PERİYOTTA TÜRKİYE’YE NASIL BAKTI?
Trump, Türkiye ile düzgün bağlantılar kurmaya çalışsa da, 4 yıllık müddet içerisinde ülkeye yönelik artan yaptırım hareketleri ve sert telaffuzları ile dikkat çekti.Trump periyodunda Türk-Amerikan münasebetlerinin kurumsal tabanı oldukça zayıfladığine ait yorumlar yapıldı.
Trump’a selefi Barack Obama’dan miras kalan en kıymetli sıkıntılardan biri, ABD’nin “DEAŞ/IŞİD ile mücadele” mazeretiyle Suriye’de YPG/PKK terör örgütüne verilen takviye oldu.
İkili bağlantılarda ön plana çıkan kıymetli bir bahis ise Rahip Brunson’ın tutuklanması olmuştur. Brunson davasında mahkeme, üç sefer tahliye talebini reddedip 25 Temmuz 2018’de de Brunson’ın mahpus cezasını mesken hapsine çevirince, devrin Lider Yardımcısı Mike Pence ve Trump, Türkiye’ye yönelik yaptırım tehdidinde bulundu. 2018’de ise, Beyaz Saray, tekrar Brunson davası nedeniyle Türkiye’ye yönelik çelik ve alüminyumda gümrük vergisinin iki katına çıkarıldığını duyurmuştu.
TRUMP İLE S-400 KRİZİ YAŞANDI
Washington ile Ankara ortasında son yılların en derin krizi, Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini almasıyla başladı. Bu periyotta yaşanang elişmeler ana başlıklarıyla şöyle oldu:
– NATO üyesi olan Türkiye’nin NATO üyesi olmayan bir ülke ve hatta en büyük tehdit olarak tanımlanan Rusya ile yaptığı S-400 mutabakatı, ABD tarafından büyük bir yaptırım (CAATSA) ile sonuç buldu.
– Pentagon, 17 Temmuz 2019’da Kongre’nin baskısıyla Türkiye’nin F-35 savaş uçağı programı iştirakini askıya aldığını açıkladı. Donald Trump, Türkiye’ye yönelik olumlu yaklaşımına karşın 4 yıllık vazife sürecinde, ikisi Brunson davası, ikisi S-400 alımı, biri de YPG/PKK’ya yönelik operasyonlar olmak üzere “Türkiye’ye 5 defa yaptırım uygulamış ABD Başkanı” olarak tarihe geçti.
– İkili ilgilerin geleceğine en büyük darbe ise FETÖ olayları tarafından gerçekleşmiştir. 15 Temmuz 2016 askeri darbe teşebbüsüne kadar varan faaliyetleri de iki ülke ortasındaki ilgilerde 4 yıl boyunca masaya gelen mevzu oldu. Fethullah Gülen Terör Örgütü (FETÖ) kurucusunun ABD’den iadesi 7 sefer istenmesine karşın olumsuz sonuçlanmıştır. Münasebetiyle, Trump’ın, Türkiye’ye yönelik olumlu yaklaşımına karşın iki ülke ortasında son yılların en derin çatlakları ve en çalkantılı ilgileri Trump periyodunda meydana geldi.
BİDEN VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ
Demokrasi başlığı altında değerli teşebbüslerde bulunan ABD’nin 46. Başkanı Joe Biden, küresel sıkıntılar karşısında daha faal rol oynayan çok taraflılığı ve milletlerarası ittifakları yine canlandırma gayreti içinde bulunan, NATO ve başka milletlerarası tertiplerle iş birliğine değer veren bir başkan olDU.
Biden idaresinin Müslüman dünyaya yaklaşımına (örneğin Trump periyodu seyahat kısıtlamalarının kaldırılması) ve İran’la nükleer mutabakata dönme konusuna daha olumlu bakması değerli gelişmeler ortasında yer almıştır.
Joe Biden ile Türkiye ortasında Trump idaresine göre daha uyumlu iş birliği ön plana çıkarken, dönemsel olarak yaşanan değerli ayrışmalarda dikkat çekmektedir. Örneğin, Biden, Ocak 2020’de New York Times editörleri ile yaptığı bir görüşme sırasında, demokratik yollarla vazifeden uzaklaşması için Türk muhalefetini destekleyebileceklerini tabir etti.
– Trump idaresinde olduğu üzere Joe Biden ve takımı de Türkiye bağlarda en değerli sorun olarak Rusya Federasyonu’ndan alınan S-400 hava savunma sistemlerini görüyor. Biden devrinde de en sıkıntı başlıklardan biri S-400 sorunu olmuştur. Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini alması üzerine, ABD Türkiye’yi evvel F-35 savaş uçağı programından çıkardı ardından de CAATSA yaptırımlarını uyguladı.
KAMALA SEÇİLİRSE TÜRKİYE NASIL ETKİLENİR?
Türk-Amerikan ilgileri önümüzdeki periyotta geçmişte yaşanan krizlerin giderilmesine yönelik seyir izleyebilir.
Donald Trump ve takımının öngörülemez, tek taraflı ve birçok vakit ideolojik yaklaşımlarının ön plana çıkmasından ötürü, Joe Biden’ın adayı olan Kamala Harris’in koltuğa geçmesi sonucunda Türkiye ile ilgilerinde daha âlâ olacağı istikametindeki algı ön plana çıkmaktadır.
– Trump, Suriye’de, Türkiye’nin hudut ötesi operasyonuna yeşil ışık yaktı ve Türkiye’ye süreksiz bir avantaj sağladı lakin sonuçta Suriye’yi de Rusya’ya bıraktı. NATO içinde bir çatlak istemeyen Biden idaresi ile birebir görüşte yer alan Harris idaresinin varlığı Türkiye için daha kıymetli olarak görülüyor.
Sözde Ermeni Soykırımı argümanlarına yönelik politikilar, F-35’lerin satışı, S-400’ler konusunda uygulanan yaptırımlar, FETÖ’cülerin iadesi, Kıbrıs Sorunu ve beraberinde İsrail’e yönelik artan ABD dayanağı en kıymetli başlıklar ortasında yer alacak. Trump’ın Ukrayna Savaşı’nı bitirmeye yönelik artan telaffuzları Ankara’nın dikkatini çekerken, ABD’nin İsrail’e yönelik tavrı da yakından izlenecek değerli bir husus olacak.