*Mahfi Eğilmez
Siyaset biliminin özel bir kısmı olan memleketler arası bağlar; dar manada yalnızca devletlerarasındaki alakaları tabir eden bir kavramdır. Bahse geniş çerçeveden bakacak olursak devlet ve devlet dışı (uluslararası örgütler, sivil toplum örgütleri, firmalar, terör örgütleri, halk) aktörleri de dâhil ederek, bunlar ortasındaki tüm alakaları kapsayan bir kavram olarak ele almamız gerekir.
Ne kadar matematiksel modellemelere geçse ne kadar objektif olsa da içinde çalıştığı sistemin ideolojisinden soyutlanamaz. Kapitalist iktisat başkadır, sosyalist iktisat başkadır. İkisi ortasındaki temel ayrım da üretim mallarının mülkiyetinin kime ilişkin olacağı probleminden kaynaklanır. Kapitalizmde üretim araçlarının mülkiyeti özel kesittedir, sosyalizmde ise kamu kesitinde. Bu ikisinin tam ortasında yani üretim araçlarının mülkiyetinin her iki kesim ortasında paylaşıldığı yerde ise karma iktisat denilen sistem bulunur. Aslında dünyadaki bütün ekonomiler karma iktisat sistemine sahiptir fakat üretim araçlarının mülkiyeti açısından bazıları kapitalizme çok daha yakınken bazıları de sosyalizme yakındır. Bu yapı, iktisadın içinde bulunduğu sisteme yani ideolojiye nazaran biçimlenmesine ve hasebiyle o ideolojiden etkilenmesine yol açar. Özetle iktisat, ideolojiden soyutlanamaz.
Ekonomi, ideolojiden soyutlanamaz lakin sanki siyasetten soyutlanabilir mi? İktisadın siyasetten soyutlanması yolunda atılmış pek çok adım var. Bunların en başında merkez bankalarına tanınan bağımsızlık geliyor. Merkez bankalarının bağımsızlığı demek iktisat siyasetinin en temel araçlarından olan para siyasetinin siyaset dışında yönetilmesi demektir. Merkez bankalarına bağımsızlık verme kanısının doğuş nedeni; devleti yönetenlerin başı sıkıştığında diledikleri kadar para basarak işleri içinden çıkılmaz hale getirmesini tedbire kanısıdır. Misal biçimde doğal monopollerin idaresinin bağımsız kuruluşlara devredilmesi, bütçeyi disipline etmek için mali kural konulması da birebir mantıktan yola çıkıyor. Tahminen bunlardan daha ileri bir adım anayasal iktisat ya da kurallara bağlanmış iktisat yaklaşımıdır. Bütün bu adımlar ekonomiyi, günlük siyasetten soyutlama uğraşının modülleridir. Bunlardan bir sonuç alınmış mıdır sorusuna verilecek cevap “kısmen” formundadır. Gelişmiş batılı ülkelerde bunlardan sonuç alınmış görünüyor. Örneğin bu ülkelerde siyasal iktidar merkez bankasının belirleyeceği faize ya da enflasyonla gayret siyasetine karışmıyor. Bu istikamette bir bildiri bile vermiyor. Bağımsız suralara yapılan atamalar hakikaten de liyakat aslı gözetilerek yapılıyor.
Küresel sisteme geçişle birlikte sermaye hareketleri, birkaç istisna dışında, bütün dünyada özgür kaldı. Böylelikle para ve sermaye, en çok getiri sağlayacağı yerlere serbestçe seyahat yapar oldu. ABD’de ya da Avrupa’da kazanılan para Türkiye’de borsaya girebilir, Brezilya’da devlet tahvili alabilir ya da Malezya’da bankaya döviz mevduatı olarak yatırılabilir hale geldi. Bu türlü olunca ekonomiler, ülkelerin iç siyasetiyle ve milletlerarası bağlantılarıyla çok daha yakın bir ilgi içine girdi. Diyelim ki faiz ve öbür getirilerin yüksek olduğu Güney Kore’ye yönelik ABD ve Avrupalı şirketlerin hem direkt sermaye yatırımı hem de tahvil ve pay senedi alımları giderek artmış olsun. Güney Kore, son otuz yılda yaptığı büyük ekonomik atılımla gelişmiş ekonomiler ortasına katıldı. Bugün prestijiyle Güney Kore’nin risk primi (CDS primi) 18 baz puan (Türkiye’ninki 525 baz puan.) Bu kadar düşük bir CDS primi, yatırımcıların Güney Kore’yi riskli bir ülke olarak görmediklerini anlatıyor. Güney Kore, rastgele bir ölçüm yapma imkânı olmamasına karşılık dünyanın en riskli ülkelerinden birisi olarak kabul edilen komşusu Kuzey Kore ile sorun yaşamadığı sürece bu durumu devam edecek üzere görünüyor. Varsayalım ki bu iki ülke ortasında sıcak savaş çıkmış olsun. Bu durumda Güney Kore’deki yatırımcılar buradan çıkmaya çalışacaklar, Güney Kore parası Won öteki paralara karşı süratle kıymet kaybedecek, ülke riski ve hasebiyle CDS primi yükselecek demektir. Geçmişte, globalleşme yokken, para giriş çıkışları bu kadar esnek değilken de savaş üzere memleketler arası tehditler önemli tesirler yaratıyordu lakin ülkeler globalleşmeyle birlikte karşılıklı ekonomik bağlantıları en üst seviyeye çıkarınca bu tesirler de en üst seviyeye çıktı.
Burada verdiğimiz örnek uç örneklerden birisi olan savaş örneği. Buna ek olarak ülkenin komşularıyla olan siyasal ilgileri, milletlerarası arenadaki bağları üzere memleketler arası yaklaşım ve bağları iktisadını ziyadesiyle etkiliyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır